بحران امنیتی آب در خاورمیانه و شمال آفریقا؛ منطقه «منا» با بالاترین فشار آبی در جهان، درگیر بحرانی چندوجهی با ریشه‌های طبیعی، اقلیمی، سیاسی و ساختاری بوده که این بحران را به یک چالش امنیتی بدل کرده است.

به گزارش آب‌های آزاد، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا با بحرانی گسترده در حوزه منابع آب مواجه است. ترکیب اقلیم بیابانی، بارندگی اندک، تبخیر بالا و استفاده بیش از ظرفیت از منابع تجدیدپذیر، این منطقه را مستعد تنش‌های آبی جدی کرده است.

منطقه «منا» تمامی ظرفیت منابع تجدیدپذیر خود را مصرف کرده و هرگونه اختلال در عرضه می‌تواند به بی‌ثباتی اجتماعی و سیاسی منجر شود. اختلافات در حوضه‌های آبریز مشترک مانند نیل، دجله و فرات به تنش‌های منطقه‌ای دامن زده و نبود چارچوب‌های همکاری الزام‌آور، این روند را تشدید کرده است.

در حوضه نیل، ساخت سد النهضه در اتیوپی بدون توافق مصر و سودان، آسیب‌پذیری شدید مصر را در برابر کاهش جریان آب نشان می‌دهد. در دجله و فرات نیز سدسازی گسترده ترکیه، کاهش بارندگی و بهره‌برداری ایران از منابع فرعی، جریان ورودی به عراق را تا ۸۰ درصد کاهش داده‌اند.

در کشورهای فاقد منابع سطحی مانند لیبی، عربستان و امارات، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و تمرکز بر پروژه‌هایی نظیر «رود بزرگ انسان‌ساز» موجب افت و شوری سفره‌ها شده است. همچنین، کشورهای حاشیه خلیج فارس تا ۹۰ درصد نیاز آبی خود را از طریق شیرین‌سازی آب دریا تأمین می‌کنند؛ راهکاری وابسته به زیرساخت‌های آسیب‌پذیر در برابر تغییر اقلیم و گرمایش سطح آب‌های منطقه.

گرمایش جهانی با ایجاد امواج گرمایی، خشکسالی‌های ممتد و طوفان‌های گرمسیری، زیرساخت‌های آبی مانند سدها و تصفیه‌خانه‌ها را در معرض آسیب قرار داده است. نمونه بارز آن طوفان دانیل در سپتامبر ۲۰۲۳ در لیبی بود که شکست سدها و مرگ هزاران نفر را در پی داشت.

افزایش سطح آب دریاها نیز با نفوذ آب شور به سفره‌های زیرزمینی، تهدیدی برای دلتای نیل، شط‌العرب و تاسیسات ساحلی محسوب می‌شود. همزمان، افزایش دما مصرف آب در کشاورزی، صنعت و شهرها را افزایش داده و فشار بر منابع را دوچندان کرده است.

کاهش دبی رودخانه‌ها موجب افت ظرفیت نیروگاه‌های برق‌آبی شده و نیروگاه‌های حرارتی نیز با کمبود آب خنک‌کننده مواجه‌اند. در مناطق جنگ‌زده، مانند سوریه، استفاده از آب آلوده منجر به شیوع بیماری‌های واگیر مانند وبا شده است.

کنترل این بحران نیازمند اصلاح حکمرانی منابع، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مقاوم، توسعه فناوری‌های پایدار، مدیریت تقاضا و تقویت همکاری‌های فرامرزی است؛ در غیر این‌صورت، بحران آب منطقه را با تهدیدهای انسانی، زیست‌محیطی و امنیتی فزاینده‌ای روبه‌رو خواهد ساخت.